Plastic soep en plastic vervuiling in Nederland

Het probleem, de oplossing en wat jij kan doen

Wat is plastic soep? Hoe ontstaat plastic soep? Wat zijn de gevolgen voor de natuur, dieren en mensen?
Het gaat vooral om plastic zwerfafval dat zich ophoopt op plekken in de oceanen, maar ook op land en in sloten, meren en rivieren.

Wat kunnen we doen om de plastic soep tegen te gaan? Zijn er oplossingen voor de plastic vervuiling in Nederland? Ja, die zijn er. Daar strijden mijn team en ik voor. Het lukt om zwerfafval van vervuilende producten te stoppen of te verminderen.

We gaan hier in op deze vragen en vertellen hoe jij kunt meehelpen om de plastic soep en de plastic vervuiling tegen te gaan!

Wat is plastic soep?

Opbrengst van een uurtje plastic afval verzamelen voor de kust van Zweden (Plastic Jagers campagne)

Met de plastic soep - of plastic soup - bedoelen we meestal plekken in de oceanen waar ontzettend veel plastic afval ronddobbert. Door de stromingen in de zeeën en oceanen drijft veel van het plastic afval dat in zee terecht komt, naar één van die plekken in de oceaan. Daar drijft waanzinnig veel plastic afval.

Maar de laatste tijd gebruiken we de term plastic soep of plastic soup ook voor álle plekken waar plastic afval zich ophoopt. Het meeste plastic zwerfafval, 80%, bereikt nooit de zee maar ligt op land of drijft ergens in een sloot, meer of rivier. We hebben dus ook plastic soep in Nederland.

Plastic verpakkingen en plastic soep

Plastic bestaat nog maar 70 jaar en is nu het meest gebuikte verpakkingsmateriaal. Het is goedkoop en goed: dun, sterk, betrouwbaar en gaat lang mee. Het voorkomt bijvoorbeeld dat voedsel snel bederft - ideaal voor supermarkten en on-the-go etenswaren, die je meteen opeet.
Maar dat het zo goedkoop is, heeft ook een keerzijde: je gooit het gemakkelijk op de grond – het kost toch niets – en eenmaal in de natuur vergaat het niet. Het plastic afval komt overal terecht.

Video over onze strijd voor statiegeld met een kitesurf Noordzee oversteek en een politieke doorbraak

Kijk zelf maar om je heen: op straat en in de natuur zie je overal plastic zwerfafval. Plastic vervuiling. Meestal van on-the-go producten als snoep, drinkbekers en fast food. Of plastic zakken en zakjes.

Tot voor kort ook plastic flesjes, maar sinds daar statiegeld op staat brengt bijna iedereen ze terug naar de winkel. Op veel bouwplaatsen kunnen stukken plastic gemakkelijk wegwaaien, wat ook een grote bron van plastic vervuiling is.

Plastic zwerfafval verbrokkelt tot kleine stukjes

Iedere minuut belandt er wereldwijd evenveel plastic zwerfafval in het milieu als de inhoud van één vuilniswagen. Elke minuut weer. Er komt alleen maar bij. Door zonlicht en slijtage brokkelt het langzaam af in kleine stukjes. Dieren kunnen dit aanzien voor voedsel. Veel zeevogels en vissen hebben stukjes plastic in hun maag en verhongeren daardoor. Grote vissen en zeeschildpadden raken verstrikt in visnet of plastic resten en stikken.

Verreweg het meeste plastic afval in de zee of oceaan, zo’n 95%, zinkt naar de bodem door algengroei. Van de grotere stukken die blijven drijven, komt een deel in de ronddobberende plastic soep in de oceaan terecht. Dat gaat uiteindelijk om 1% van de plastic vervuiling in de zeeën en oceanen.

Boyan Slat en opruimen geen oplossing voor de Plastic Soep

Is opruimen een oplossing? De bekendste Nederlander die zich met het opruimen van de plastic soep bezig houdt, is Boyan Slat. Hij wil met zijn Ocean Cleanup het plastic afval dat zich midden in de Atlantische Oceaan verzamelt, opruimen. Eerst probeerde hij het met schepen met lange vangarmen, maar dat werkte niet. Nu met schepen met een groot net ertussen, wat beter werkt.

Het probleem is echter dat er dagelijks veel meer plastic afval in zee komt dan je daarmee kunt opruimen. En de 95% die naar de bodem zinkt, kun je er niet mee opvissen.

Great Bubble Barrier: belletjes scherm

Great Bubble Barrier in Amsterdam bij het IJ

Er worden nieuwe technieken ontwikkeld om plastic uit de rivieren te vissen voordat het de zee in kan drijven. Bijvoorbeeld de Great Bubble Barrier, een scherm van luchtbelletjes dat alle plastic uit de rivier verzamelt en waar de vissen doorheen zwemmen. Dit is onder andere in Amsterdam en bij Kampen in de IJssel geplaatst. Boyan Slat werkt aan een systeem om het drijvende plastic uit de monding van rivieren te vissen.

Voorkomen beter dan opruimen

Plastic zwerfafval uit de Leidse grachten vissen met leerlingen van de Lucan van Leyden school

Voorlopig gaat het om lokale projecten - ze vormen nog geen oplossing voor de enorme hoeveelheid afval dat dagelijks de zeeën en oceanen in drijft. Bovendien helpt het niet tegen de 80% van het plastic afval dat ergens rondzwerft zonder ooit de zee te bereiken. Hetzelfde geldt voor opruimacties op straat of in de natuur: het helpt zeker maar er komt veel meer bij dan kan worden opgeruimd. Het probleem van de plastic vervuiling kan alleen worden opgelost door de oorzaken, de bronnen van plastic vervuiling zélf tegen te gaan.

Microplastics en nanoplastics

Zelfs bij de bron van de Rijn, hoog in de bergen, het begin van mijn Rijn-suptocht, vind je microplastics

Plastic vergaat niet omdat de organismes die normaal gesproken alles opeten en opruimen, zoals bacteriën en schimmels, er niets mee kunnen.

Plastic vervalt in steeds kleinere stukken en uiteindelijk in zéér kleine deeltjes, microplastics en nanoplastics, die je niet kunt zien maar die wel in de lucht zweven en overal terecht komen. Ook in ons lichaam als we ze inademen. De allerkleinste stukjes worden zelfs door het bloed opgenomen en zwerven door ons lichaam.

Er zijn al nanoplastics in de placenta van zwangere vrouwen gevonden! Er wordt nu veel onderzoek gedaan naar de gevolgen voor de gezondheid van mensen en dieren – de eerste resultaten wijzen erop dat het schadelijk kan zijn, bijvoorbeeld voor het immuun-systeem.
Hoe schadelijk? Dat weten we nog niet. In de Universiteit van Nederland video wordt dit uitgelegd.

Gigantische vervuiling

Doordat er steeds meer plastic wordt gebruikt en zóveel in de natuur terecht komt, zitten we dus met steeds meer vervuiling, steeds meer dode dieren, vogels en vissen en waarschijnlijk steeds meer gevaar voor onze eigen gezondheid. Een paar cijfers:

  • naar verwachting verdubbelt de plastic productie in de komende twintig jaar
  • je vindt het op de toppen van de Himalaya tot in de diepste zeetroggen in de oceaan en van de Noordpool tot op de meest afgelegen eilanden op de wereld
  • je vindt het in bijna alle organismen, van de alg tot in de grootste walvis
  • plastics bevatten giftige toevoegingen die schadelijk voor de gezondheid kunnen zijn

Hoe plastic vervuiling voorkomen?

We moeten voorkomen dat er steeds meer plastic in de stad, in de natuur, in de rivieren, in de zeeën en oceanen rondzwerft, of als microplastics in planten, dieren en mensen.

Daar strijd ik als Plastic Soup Surfer voor, samen met mijn team en vele anderen in Nederland.

Wat kan ik doen tegen plastic vervuiling?

Regel 1: koop zo min mogelijk in plastic verpakte spullen. Geen plastic = geen kans op plastic zwerfafval.

Regel 2: gooi geen afval op de grond. Gooi het in de prullenbak.

Tip: Je kunt ook meehelpen in onze strijd tegen plastic vervuiling: maak foto’s van plastic zwerfafval met de Plastic Avengers App en help ons de plastic vervuiling in beeld te brengen. Daar bereiken we veel mee. Verderop deze pagina vertel ik daar méér over.

Bewustwording campagnes helpen niet tegen plastic vervuiling

Helaas gooit niet iedereen zijn afval in de prullenbak. Er zijn al honderd jaar campagnes gevoerd om iedereen dat te laten doen, maar de vervuiling is alleen maar toegenomen.

Zwerfafval is nu eenmaal van alle tijden. Vroeger vond je overal papiertjes, nu vooral plastic en blikjes.

Het zwerfafval is de laatste tijd vooral toegenomen doordat er nu zóveel in plastic en blik verpakt kan worden en er veel meer ‘wegwerpproducten’ zijn dan vroeger.
Als je voor een verpakking niet hoeft te betalen, zullen er altijd mensen zijn die het zonder erbij na te denken op de grond gooien. En als op een bouwplaats plastic wegwaait, heeft het bouwbedrijf er geen last van.

Statiegeld wél oplossing

Statistiek Zwerfinator Dirk Groot

Daarom moet plastic vervuiling structureler, bij de bron worden aangepakt. Hoe? Bijvoorbeeld door statiegeld. Daar heb ik van 2015 tot 2021 heel hard voor gestreden (zie pagina Statiegeld).
Als een verpakking geld kost, brengen mensen de lege verpakking terug naar de winkel. Dat blijkt nu weer sinds er vorig jaar statiegeld op kleine plastic flesjes is ingevoerd. Dirk Groot - de Zwerfinator - waarmee ik al jaren samenwerk, verzamelt gegevens over zwerfafval. In zijn data kan je goed zien dat zwerfafval door plastic flesjes sinds de invoering van statiegeld sterk is verminderd. Naar verwachting gebeurt dat ook bij blikjes als daar vanaf 31-12-2022 statiegeld op komt.

Waarom zijn er geen plastic rietjes meer?

Je kunt ook producten verbieden die veel vervuiling geven. Bijvoorbeeld plastic rietjes en roerstaafjes: die kwamen zó vaak in de natuur terecht dat ze sinds juli 2021 zijn verboden. Daar heeft de Europese Unie met de Single-use Plastics Directory (SUP richtlijn) voor gezorgd.

Ook andere producten zijn verboden: plastic wattenstaafjes en ballonstokjes, plastic bordjes & bestek en eenmalige drank- en voedselverpakkingen van piepschuim (bijv. McDonalds). Het zijn producten die vooral veel op de stranden rondzwerven en direct bijdragen aan de plastic soep.

Plastic recycling geen oplossing voor plastic soep

We moeten ook zoveel mogelijk plastic gaan recyclen. Zo kunnen we plastic afval als grondstof voor nieuw plastic gebruiken. Dit is nu nog lastig: veel van het in Nederland ingezamelde plastic wordt niet hergebruikt maar verbrand, omdat er héél veel soorten plastic bestaan, plastic verpakkingen vaak uit meerdere lagen van verschillende soorten bestaan, en plastic met etensresten nu nog niet gerecycled kan worden.
Maar voor de plastic soep en plastic vervuiling is recycling geen oplossing, omdat het gaat om plastic dat gewoon op straat of in de natuur terecht komt en dus sowieso niet wordt gerecycled.

Plastic vervuiling bij de bron aanpakken

In mijn boek beschrijf ik de spannende strijd voor de invoering van statiegeld en tegen producten die veel plastic vervuiling veroorzaken

Dirk Groot en ik strijden tegen plastic vervuiling door de grootste bronnen van zwerfafval aan te pakken. Dirk verzamelt data: hoeveel zwerfafval vinden we van een product in het milieu, en waar? Vervolgens proberen we de plastic vervuiling van die producten te stoppen. Plastic flesjes stonden lang bovenin de lijsten, maar statiegeld heeft daar een eind aan gemaakt. AntaFlu keelpastilles worden niet meer verpakt in plastic maar in waspapier wikkels. 

Bij andere veel gevonden producten is het gelukt om winkels over te halen de verkoop te stoppen:

We hebben heel veel foto’s van zwerfafval van deze producten verzameld en de winkels daarmee geconfronteerd. Dat gaf de doorslag - toen pas drong bij die winkels door hoeveel vervuiling die producten veroorzaakten.

Bio-afbreekbare plastic verpakkingen

Soms lukt het niet om de verkoop te stoppen. Bijvoorbeeld bij Mars. De wikkels Mars, Bounty, Snickers, M&M’s etc. veroorzaken zeer veel zwerfafval, maar het lukte met onze #MissionMars campagne niet om Mars te laten stoppen met plastic wikkels. Dan is het beter om over te gaan op wikkels van bio-afbreekbaar plastic dat niet is gemaakt van aardolie, maar van planten. Dat vergaat binnen 25-30 jaar. Nog steeds niet ideaal, maar beter dan wikkels die nooit vergaan.

Fabrikanten laten betalen voor inzameling en opruimen zwerfafval

Het helpt ook als fabrikanten de kosten van de vervuiling en het opruimen ervan moeten betalen. Eigenlijk zou dat al lang vanzelfsprekend moeten zijn. Vanaf 2023 gaat dit gebeuren voor een aantal producten die de plastic soep veroorzaken: drinkbekers, sigarettenfilters, eenpersoonsmaaltijden, zakjes, wikkels en plastic draagtassen. Vanaf 2024 ook ballonnen, vochtige doekjes, maandverband, tampons en vistuig. De fabrikanten moeten gaan meebetalen aan de kosten van inzamelen en opruimen van afval van deze producten. Ook dat heeft de Europese Unie met de Single-use plastics richtlijn bepaald.

De vijf principes uit het Plastic Avengers Manifest (ambassadeur Frans Timmermans)

De vraag is alleen: hoe wordt die prijs bepaald? Hoe wordt bepaald hoeveel vervuiling een product veroorzaakt en hoeveel inzamelen en opruimen kost? Gaat de fabrikant het écht financieel voelen en wordt hij voldoende gestimuleerd hier iets aan te doen of komt hij er met een schijntje vanaf en kan hij rustig op de oude voet verder gaan? We zijn gewend dat vervuilende bedrijven over het algemeen niet hard aangepakt worden.

Plastic afval scheiden op scholen

We moeten uiteindelijk toe naar het volledig hergebruiken van plastic afval als grondstof voor nieuw plastic. Daarvoor hebben we een goede gescheiden afval inzameling nodig. Ook op school, zodat kinderen al vroeg leren afval te scheiden. Nu is dit voor de meeste scholen te duur, maar dat verandert in 2023. Wij streden in 2020-2022 hard voor afval scheiding op scholen zonder extra kosten, en dat lijkt nu te lukken. Zie de pagina Afval scheiden op scholen.

Help je mee in de strijd tegen plastic vervuiling?

Jij kunt ons ook meehelpen de plastic vervuiling te bestrijden. Onze belangrijkste strategie is: heel veel foto’s van zwerfafval van een product verzamelen en dan naar de fabrikant, de verkopende winkels of de politiek te gaan om een oplossing hiervoor te vragen. Daar kan je ons mee helpen door de Plastic Avengers App te downloaden en mee te doen aan onze campagnes.

Presentatie boeken? Meehelpen?

Einde Oslo-London surfexpeditie

Merijn Tinga geeft presentaties en workshops. Hij laat zien dat je niet bij de pakken neer moet zitten. Hoe ga je om met tegenslagen? Hoe motiveer je jezelf? Hoe zet je positieve verandering in gang? Wat kan jijzelf doen en waarom is dat belangrijk? De spectaculaire surf expedities zijn de rode draad in zijn verhaal.
Hij toont dat je als eenling wel degelijk verschil kunt maken.

Presentatie boeken

Help je mee?

Hoe kan jij ons helpen in de strijd tegen de plastic soep?

Steun ons