Statiegeld op plastic flesjes en blikjes

Het leek bijna onmogelijk: een statiegeldsysteem voor plastic flesjes en blikjes met inzamelpunten in supermarkten. De supermarkten verzetten zich hier decennia lang tegen, daarin gesteund door grote politieke partijen.

Maar we voerden succesvol campagne (zie hieronder) en wisten op het juiste moment medestanders in de politiek te krijgen. Statiegeld op plastic flesjes is in juli 2022 ingevoerd, waardoor je die nauwelijks meer op straat ziet liggen.

De supermarkten moesten statiegeld op blik wettelijk op 1 januari 2023 invoeren, maar hebben dit tot 1 april 2023 uitgesteld. De reden: aanvankelijk zetten ze in op een dramatisch plan voor inzameling op straat. Mede door onze acties (zie video) hebben ze dat haastig ingetrokken. Helaas heeft dat voor ruim een jaar vertraging gezorgd en zijn ze te laat gestart met de voorbereidingen voor inzameling in winkels.

Terug naar het begin, 2015. Wat wilden we?

1. Véél minder zwerfafval door plastic flesjes en blikjes, een grote bron van plastic vervuiling.
2. Verantwoordelijkheid van het bedrijfsleven: zij moeten zorgen voor vermindering zwerfafval door hun producten.
3. Minder wegwerp / bewuster consumentengedrag: als afval waarde krijgt door statiegeld, gooi je het niet achteloos weg

We richtten ons eerst op statiegeld op plastic flesjes, daarna op blikjes.

De situatie rond 2015: er komen jaarlijks 75 miljoen plastic flesjes op straat, in de berm, op het strand en in de natuur terecht.

Ondanks dat statiegeld op grote plastic flessen goed werkt, slagen de industrie en supermarkten er al ruim 15 jaar in om statiegeld op kleine flesjes tegen te houden. Zij ontlopen hun verantwoordelijkheid. De strijd tussen voor- en tegenstanders van statiegeld zit muurvast.

De patstelling moest worden doorbroken. Dit lukte met de Plastic Soup Surfer motie die de regering opriep tot maatregelen om de vervuiling door plastic flesjes in 3 jaar tijd met 90% te verminderen.

We omzeilden hiermee het statiegeld-debat, maar wisten dat de motie - eenmaal aangenomen - wel tot de invoering van statiegeld moést leiden. Anders wordt die 90% reductie nooit gehaald. Dat bleek de doorbraak.

Om de motie aan de Tweede Kamer te kunnen aanbieden, wilden we 40.000 handtekeningen ophalen. Daarom moesten we het probleem van de vervuiling door plastic flesjes eerst zo hoog mogelijk op de agenda krijgen.

Ik kitesurfte in 2016 de Noordzee over op een surfboard van gevonden plastic flesjes, een recordpoging. Dit genereerde veel aandacht in de media en veel handtekeningen voor de petitie.

Begin 2017 gingen we naar de Tweede Kamer met 55.000 handtekeningen voor de petitie met de motie. Alle grote partijen tekenden de petitie. Twee dagen later werd de Plastic Soup Surfer motie door het kabinet overgenomen. Dat was uniek: er was nooit eerder een openlijk door een burger geschreven motie aangenomen.
De regering gaf hiermee aan stappen te ondernemen om binnen 3 jaar tot 90% reductie van zwerfafval door plastic flesjes te komen.

Na de belofte van de politiek moest ik de top van het bedrijfsleven nog betrekken in de discussie. Om het onderwerp hoog op de agenda te houden, supte ik in 2017 onder grote belangstelling de Rijn af op een supboard van plastic afval.

We bedachten een plan om met onderweg opgeviste plastic flesjes en een deurwaarder naar de directeuren van fabrikanten en supermarktketens te gaan en hen verantwoordelijk te stellen.

Dat lukte met een juridische primeur: het desbewustheidsexploot. Hiermee stellen we bedrijven formeel op de hoogte van de vervuiling, de gevaren en gevolgen van zwerfafval door ‘hun’ plastic verpakkingen. Een bedrijf kan daarna niet beweren dat ze er niets van wisten. Ze worden verantwoordelijk gesteld.
We gingen naar de directeuren van de plastic vervuilende bedrijven en lieten een deurwaarder het exploot overhandigen. 

Zo kwamen we in gesprek met de directeuren van AH, Jumbo, Lidl, Aldi en Superunie (supermarkten) en Coca Cola, Pepsi, Spa, Heineken en Vrumona (frisdranken).

De frisdrankfabrikanten bleken – onverwachts – redelijk welwillend tegenover statiegeld te staan, maar de supermarkten hielden het tegen.

Verschillende radio- en TV-programma’s berichtten over de campagne en de onenigheid achter de schermen.

Zo bleef het onderwerp van de plastic vervuiling en de rol van de producenten en supermarkten in de aandacht van de media.

Ook andere mensen en clubs schaarden zich achter het initiatief en hebben ervoor gezorgd dat het onderwerp niet meer van de agenda verdween, vooral Dirk Groot, de Plastic Avengers en de vrijwilligers van GoClean, die samen met Recycling Netwerk Benelux de drijvende kracht zijn achter de Statiegeld Alliantie.

De monitoring van het zwerfafval in 2018 en 2019 maakte duidelijk dat het bedrijfsleven niet in staat was het zwerfafval te verminderen. Integendeel, het afval nam toe. Geen verrassing natuurlijk.

Dus trok Staatssecretaris Van Veldhoven de conclusie. Zij besloot op 25 april 2020 om per 1 juli 2021 statiegeld te verplichten op plastic flesjes. Een historische overwinning op de lobby van het bedrijfsleven.

Om de hoeveelheid zwerfafval verder terug te dringen, was ook statiegeld op blikjes nodig. Begin 2021 werd opnieuw duidelijk dat dit zonder statiegeld niet ging lukken. Op 3 februari 2021 hakte Van Veldhoven deze tweede knoop door: statiegeld op blikjes vanaf 1 januari 2023.

Opnieuw een historische doorbraak!